Prof. Dr. Engin Beksaç - Şule Nurengin Beksaç, M.A.
Trakya Üniversitesi, Sanat Tarihi Bölümü
Dedekaya ; Bahadınlı Köyü doğusunda Karınca Çayı kıyısında yer alan görkemli bir kaya dan oyma kült anıtı. Değişk bölümlerden meydana gelen bu anıtın 2002 baharında üst kısmının doğu tarafındaki altarlar ve ateş çukurları kısmı dinamitlenmesine rağmen eski durumu hakkında biraz bilgi verecek altar parçaları kaya üzerinde izlemlenirken, batı tarafındaki yükselti üzerinde kare planlı bir hazne ve altar parçaları görülmektedir. Bu bölümün altında batıya bakar vaziyette bir senotaf veya yakma çukuru yer almaktadır. Bu ana kaya bloku izerinde merdiven izleri hala görülebilmektedir. Bu kısımdan çay yönüne geçildiğinde geniş ve kayalar üzerinde oluşturulmuş bir alana ulaşılmaktadır. Bu kısmın doğusunda ve ana kaya bloku altında kısmen kayadan oyma kısmen taş örme bir su haznesi ve bu haznenin ardında akarsuya doğru kademeli olarak inen kaya üzerinde çeşitli oymalara rastlanır. Bu kısmın altında ve çayın kıyısına doğru yüzü güneye dönük yekpare kaya üzerinde bir altar düzenlemesiyle bunun da alrında kayadan oyma bir başka düzenlemeye rastlanır. Orijinal haliyle alanın kullanımı akarsudan yukarı doğru çıkılarak işlev görecek şekilde hazırlanmış olmalıdır. Günümüzde Karadereye giden yol ana işleyişi bozduğu gibi kaya anıtı ardında kalan ve bol miktarda keramik buluntusuyla bir yerleşme alanına işaret eden kesimle de ilişkiyi kopartmıştır. Dede kaya kült kompleksi altıda bir kaynağın varlığı da izlenmekte olup, kült kompleksinin Myster karakterli kültlerle yakın ilişkisi ve özellikle Ana Tanrıça Tapısıyla başlayan ve muhtemelen de İsis , Serapis ve benzeri kültlerin de etkileriyle güçlenen yerel bir kült merkezi olduğu anlaşılmaktadır.
İnkaya Kült Mağarası : Dedekaya Kült Kompleksi'nin hemen karşısında yer alan tipik bir kült mağarası olarak Myster karakterli kültler ile yakın bir ilişki sergilemektedir. Bu mağaranın da Ana Tanrıça Tapısı kadar onun tamamlayıcısı olan Pan kültüyle başlayan ve diğer etkilerle zenginleşen bir kullanımı olduğu fark edilir gibidir. Bu mağaranın da yakın ilişkisi bulunan bir kaynak görülmektedir.
Hisarköy Kült Anıtı : Köyün yanındaki Asar Tepe üzerinde Bizans kalesi sur kalıntıları ardında kalan merkezi konumda yer alan kayadan oyma çeşitli bölümlerle en uçta yer alan taht ve altar düzenlemeleri ve basamaklar gösteren tipik bir sunaktır. Dedekaya üzerinde olduğu gibi burada da bazı astronomik oluşumlara uygun düşen düzenlemelerin olduğu fark edilmektedir. Oyularak düzenlenmiş kaya bloğu ardında yer alan sarnıç ve mağara da tam anlamıyla Ana Tanrıça ve bağıntılı tapınımlara bağlanan karakteriyle dikkat çekmektedir. Arazideki çalışmalarda bulunan keramikler ışığında bu sunak alanının önce sunak ve daha sonra kale olarak, Demir Çağı sürecinden başlayarak Bizans süreci sonlarına kadar kullanıldığı ve Hellenistik Dönemde de önem kazandığı anlaşılmaktadır.
Hisarköy Şahinler Yolu Kenarındaki Kaya Oyma Kült Oluşumu : Hisarköy ‘den Şahinler Pelitköy ve Ağacık köyleri istikametine giden yolun güney doğusunda yolun hemen yanındaki kayalığın kuzey doğu kısmında aşağısında bir mağara bulunan ve ana kayaya oyulmak suretiyle oluşturulmuş kaya zemininden alçak kalan bir düzenlemeye rastlanmaktadır. Bu kayadan oyulmuş mekanın tüm defineci faaliyetleriyle tahribine rağmen bazı yapı izleri, kanallar ve sığ hazne düzenlemeleri fark edilmektedir. Bu mekan Asar Tepe üzerindeki kaya altarını görecek biçimde yapılmış olup mekanın güney batısını oluşturan duvarı üzerindeki düzenleme de kuzey doğu yönüne gelen bu anıta bakacak biçimde yapılmıştır. Mekanın doğusuna gelen kısımdaki kaya bloku zaman içinde ana kayadan koparak çökmüştür. Bu alçak mekanın batısında ana kaya üzerinde doğuya dönük ve batıya bakan kayadan oyma altar izleri kanallar ve sığ haznelere rastlanmaktadır.
Deliktaş ve Dutluca Girişindeki Yontma Kaya Düzenlemeler : Dutluca köyünün hemen yanında ve kuzey tarafında yer alan ve günümüzde de kutsal hususiyetlerini koruduğu fark edilen bir doğal oluşuma insan eliyle yapılan düzenlemelerle oluşturulduğu fark edilen bir kaya oyma düzenlemesidir. Kayanın ortasında kalan kemer biçimi oluşumun içinde kalan açıklık kuzey kuzeydoğu göğünü tarayacak bir nitelik sergilemektedir. Deliktaşa ulaşam köy yolu çevresinde, Dutluca köyünde hızla yok olmakta olan bazı depo ve köy evlerinin mimarisi de bölgenin çok erken süreçlere kadar giden mimari özelliklerini de ortaya koyacak özellikler sergilemesi açısından önemlidir. Köyde yaşayan bazı yaşlılar ve çocuklardan derlenen bilgiler ışığında Deliktaş ‘ın çok erken kültistik oluşumlarla ve özellikle, Ana Tanrıça tapınımıyla ilişkili bazı özelliklerini korumakta olduğu anlaşılmaktadır. Dutluca ‘ya ulaşan yolun kuzey tarafında ve yol kenarındaki kayalıklar üzerinde de bazı kaya yontma oluşumlara rastlanmakta oluşu bölgenin kaya anıtları açısından ilginç çağrışımlar yapmaktadır.
Fugla Tepe : Börezli Köyü ardına gelen yüksek bir tepe üzerinde yer alan sahada çeşitli kayaya oyulmuş kademeler ve iki sarnıç ile birlikte duvar izlerine rastlanmıştır. Özellikle zirve düzlemi altına gelen kısımdaki mağaranın konumu ilgi çekici olup, daha sonra kale olarak da kullanıldığı anlaşılan bu mahalin ilk aşamada bir sunak alanı olarak kullanıldığını gösterir gibidir. Yüzeyde bazı Demir Çağı keramikleri yanında Hellenistik Dönem keramiklerine de rastlanmıştır.
Harmankaya Kült Mağarası ve Yontma Altar Oluşuturumu :: Pelitköy yakınlarında yer alan bir yükselti üzerinde yer alan mağara ve üstündeki kaya oluşumları ilgi çekici bir nitelik arz etmektedir. Burada yapılan çalışmalar sırasında Geç Bronz ve Demir Çağı keramikleri yanında Hellenistik ve Roma Dönemi keramiklerine de rastlanmıştır.
Dede Tepesi : Şu anda yerel halk tarafından kullanılmakta olan bir kutsal mahal olan tepe Pelitköy ‘ün hemen yanı başımda yer almaktadır. Tepenin zirvesinde yer alan taşlardan oluşturulmuş bu mahalde bölgede bulunan yerel inançlar ile Orta Asya kökenli inanışların tam bir karışım oluşturduğu görülmektedir.
Duvankaya : Taylıeli Köyü ‘nün hemen yanı başında bulunan Duvankaya üzerinde ve çevresinde bazı kaya oluşumları gözlenmekte olup, bu durumuyla ilginç bir nitelik arz etmektedir.
Ören Yılanlı Tepe : Ören yerleşmesi yanı başında bulunan Yılanlı tepe günümüzde çok ağır bir tahribat göstermekteyse de tepenin bir köşesinde kayaya oyulmuş hazneler ve tahrip edilmiş olması sebebiyle zorlukla fark edilen bir altar düzenlemesinin izleri seçilebilmekte olup, 2002 yılında yapılan yüzey araştırması esnasında Roma Dönemi keramik parçalarıyla birlikte bir kandil sapına rastlanmış olması dikkat çekicidir.
Kaplan Sivrisi Akropolü İçindeki Kaya Oluşumları : Kuyumcu köyü arkasına gelen bölgede çevreyi kontrol eden konumda yer alan Kaplan sivrisi çevresindeki nekropol alanları ve rustik duvar oluşumlarıyla Antik bir yerleşmenin akropolü olarak karşımıza çıkmaktadır. Tepenin üstünde tahribatlara rağmen fark edilen bir küçük mağara ve hazne düzenlemesi ve duvar izleriyle ilginç bir görünüm vermektedir.
Ballıktaş Balkaya : Kırtık Köyünün altına gelen bir kısımda bulunan Ballıktaş veya Balkaya genel niteliği itibariyle bölgede rastlanan kaya anıtlarıyla yakın ilişkiler gösteren bir anıt olup üzerinde kayaya oyulmuş merdivenler ve hazne izleri bulunmaktadır. Burada yapılan çalışmada yüzeyde Roma Devri keramiklerine rastlanmıştır.
Asarkaya : Karadere köyü ardında yaylada bulunan asar kaya ve çevresi ilginç yerleşme ve nekropol izleri ortaya koymuştur. Asarkaya üzerinde kayaya oyularak oluşturulmuş düzenlemeler ve sarnıç şekillenmeleriyle birlikte bazı altar izlerine de rastlanmıştır. Kayanın altında Roma Devri ile ilişkili yoğun bir keramik buluntusu yer almaktadır.
