Rus Arşivinde Ermeni Belgeleri - 28

GECHA. Fon 15. Sayı 1. Dosya 383. Sayfa 84-84 arkası, 85.

Nubar Paşa’nın, Ermeni halkı için Büyük Devletlere müracaat ettiği; Ermenilerin sadece reform istedikleri, isteklerinin Almanya tarafından da kabul edildiği; Rusya’nın izni ve onayı olmadan Nubar Paşa’nın şimdilik hiçbir adım atmaması.

Paris Büyükelçisi’nin mektubu.

28.02./13.03.1913.

Geçen gün, sizin bir tanıdığınız olan Pogos Nubar Paşa beni ziyaret ederek bana aşağıdaki bilgileri verdi:

Bundan bir süre önce, kendisine Petersburg’dan verilen tavsiye nedeniyle büyükelçiler toplantısı öncesinde, Ermeni reformları hakkındaki sorunu canlandırmak amacıyla Londra’ya gitmekten kaçınan Pogos Nubar Paşa, şimdi bize yeniden kendisine, Büyük Devletlere, Ermeni halkının ihtiyaçlarını hatırlatmak için uygun bir zaman olup olmadığının belirtilmesi ricasıyla başvuruyor. Bu adım onu, Türkiye ve Balkan Devletleri arasındaki barışa ve muhtemel bir yakınlığa teşvik edecektir. Bu barışın akdedilmesinden sonra, sıra Küçük Asya’daki durumu düzeltmeye gelecektir. Pogos Nubar Paşa bana, Türk Ermenilerinin, özerklik ya da tabiiyet değişikliği hakkında bir sorunun gündeme getirilmesini hiçbir şekilde istemediklerini; onların sadece, 1895 yılında Rusya, Fransa ve İngiltere tarafından öngörülen, ancak şu ana kadar önemsenmeden kalan reformların gerçekleştirilmesini sağlamayı amaçladıklarını; bu durumda Ermenilerin, umutlarını Rusya'nın güçlü desteğine bağladıklarını ve Rus Hükümeti’nin talimatlarını katiyetle izlemek niyetinde olduklarını; Pogos Nubar Paşa’ya Konstantinopol’den ulaşan bilgilere göre, Türk Hükümeti’nin ciddi reformların yapılmasının gerekli olduğunu düşünmeye başlaması nedeniyle, şu andaki durumun Ermeniler için oldukça olumlu olduğunu belirtti. Bu gerekliliğin, büyük devletlerin Konstantinopol’deki temsilcileri tarafından da kabul edildiğini ve hatta, şimdiye kadar Ermeni tacizlerine son derece düşmanca bir tutumla yaklaşan Almanya Konsolosu’nun, Ermenilere karşı tutumunu değiştirdiğini ve bunun yanı sıra bahse konu reformlardan yana olduğunu ifade etti. Tüm bunlar neticesinde Pogos Nubar Paşa, son birkaç haftadan beri, başka birkaç Ermeni delegeyle birlikte, 1895

Projesi’ni esas kabul ederek benzer bir reform projesi hazırlığına girişti.

Burada kesinlikle gerekli olan, Avrupa kontrolünün kurulması anlamında bazı değişiklikler ve eklemeler yapıyorlar. Bu proje nihai olarak hazır olur olmaz ve Eçmiadzin Katolikosu tarafından incelenir incelenmez Pogos Nubar Paşa, bana bu projenin Rus Hükümeti’nin takdirine sunulması için ricada bulunacak.

Ben, Pogos Nubar Paşa’ya cevap olarak yukarıda bahsi geçen her şeyi size ileteceğimi ve onun tarafından söz verilen reform projesini bekleyeceğimi söyledim. Kendisinin de bildiği gibi, Ermeni halkının kaderine ve Ermeni reformlarına ilişkin soruna en sıcak duygularla yaklaşan İmparatorluk Hükümetinin muvafakati ve izni olmadan şimdilik daha ileri hiçbir adım atmamasını ısrarla rica ettim. Fransa Dışişleri Bakanı’na başvurmasının mümkün olup olmadığıyla ilgili bana yönelttiği soruya, bunun için hiçbir engel görmediğimi söyledim.

Pogos Nubar Paşa, benimle görüşmesinin ardından birkaç gün sonra, Bay Jonnard’ı ziyaret ederek ona, Ermeni halkının isteklerinin belirtildiği ayrıntılı bir not bıraktı. Bay Jonnard bana bundan bahsetti. Onun fikrine göre, Ermeni reformları hakkındaki mesele, ciddi bir dikkat gerektiriyor ve eğer büyük devletler, Küçük Asya’da tehlikeli karışıklıkları önlemek istiyorlarsa, Berlin Antlaşması’nın kararını ve 1895 yılı tekliflerini gerçekleştirmek için şu andaki durumdan kesinlikle faydalanmalılar.