Rus Arşivinde Ermeni Belgeleri - 36 - Beyazıt Sancağındaki Ermeniler Rusya ve İran'a Kaçıyor

GECHA. Fon 15. Sayı 1. Dosya 383. Sayfa 94-94 arkası, 95.

Beyazıt Sancağı’ndaki Ermenilerin Türk ordusuna katılmadıkları, Rusya’ya ve İran’a kaçtıkları; Sınır bölgelerine Müslüman göçmenlerin yerleştirilmesinin Rusya’nın çıkarına olmadığı.

Dışişleri Bakanlığı

Rus İmparatorluğunun

Beyazıt Yardımcı Konsolosluğu

№ 39.

Mart 1913

MAJESTELERİ İMPARATOR’un Kafkasya Genel Valisi nezdindeki, Dışişleri Bakanlığı sınır ilişkileri yetkilisine,

İmparator’un Konstantinopol Büyükelçiliği’ne bugünkü tarih ve № 37 sayı ile aşağıdakileri Siz Ekselanslarına bildirmekten şeref duyarım.

Geçenlerde burada, Beyazıt Sancağı yedeklerini çağırmak, bunları önce Erzurum’a, daha sonra da 28. Tümen’le birlikte Konstantinopol’e göndermek için bir emir alındı. Ermeni yedekler gibi Müslüman yedekler de saklanarak Rusya ve İran’a kaçıyorlar. Makamlar, Beyazıt şehrinin 52 yedeğinden sadece 5’ini yakalamayı başardılar.

Çevremdeki köylerden ve diğer şehirlerden de yedekler kaçıyorlar.

Savaş zamanında, Beyazıt Sancağı’ndan, 4 sınır muhafız bölüğü ve 7 Kürt aşiret alayı dışında, savaşa hiçbir birlik gönderilmemişti. Beyazıt Sancağı’nda sadece, 400’er kişiden oluşan iki piyade taburu ve 250 kişilik bir süvari alayı bulunuyor.

Beyazıt Sancağı’nda, savaş için toplamı sadece iki bin Türk Lirası olan az miktarda bağış toplandı. Öncelikli olarak Kürtler bağış yapıyorlar, ancak çok isteksizler. Türkler, burada yaşayan İranlılardan da bağış toplamaya çalışıyorlar. Ancak yerel İran Konsolosu buna karşı çıkıyor. Maku Hanlığı’ndan da bağış gelmedi. Türkler, Maku Hanlığı sakinlerinin savaş için bağış vermesini istemeyen Maku Serdarı’ndan memnun değiller. Türkler, onun, Maku Hanlığı’nda ROMANOVLAR Hanedanı’nın tahta geçiş yıldönümü kutlamalarının ciddiyetle yapılmasına ilişkin emir vermesinden de memnun değiller. Yıldönümü kutlamalarında, Maku Serdarı, bana elle yazılmış bir tebrik mektubu gönderdi. Mektupta, İMPARATOR’un ve HANEDAN’ının sağlığı ve mutluluğu için dua ediliyordu.

Son zamanlarda, Iğdır Köyü’ne 10.000’e yakın askerin geleceğine ve yoldaki karı hemen temizleyerek, Harababacar Boğazı’ndan Türk sınırına geçeceklerine dair bir söylenti, Türklerde huzursuzluk yarattı. Bu söylentiler, kısa bir süre sonra bizim bu bölgeyle ilgileneceğimizi umut eden ve bu durumda kendilerinin kurtulacağını gören bölgemdeki Ermenileri çok mutlu etti.

Babıali’nin, Slavlarla savaşan vilayetlerden gelen göçmenleri, Ermeni nüfusun olduğu vilayetlere yerleştirmesine razı olacağı konusunda Ermeniler büyük endişe taşıyorlar. Eğer göçmenler bu vilayetlere yerleştirilirse, Ermenilerin durumu dayanılmaz olur ve onlar kitlesel olarak göç etmek zorunda kalırlar. Bu da, bu bölgedeki Ermeni milletini yok etmek isteyen Babıali’nin işine gelir. Ancak Transkafkasya ile sınır olan vilayetlerde katı fanatik Müslüman nüfusun oluşması bizim için hiç de istenilen bir durum değil. Bu nedenle, bunun olmaması için tedbirler almamız gerekli.

Konsolos Yardımcısı: K. A. Kişkin (imza).