Rus Arşivi Belgeleri - Ermeni Partilerin Rus ve Türklerle İlişkileri - BELGE 2 - Türkler Reform Yapmıyor, Ermeniler Yeni Komiteler Kuruyor

GARF. Fon 102. Sayı. 244 (1914). Dosya 29 Bölüm 79 LB.

Sayfa 3 arkası, 4 arkası, 5 arkası, 6 arkası.

1913 yılı sonbaharında Köstence’de yapılan Hınçak Partisi Kongresi’nde alınan kararlar; illegal şekilde örgütlenerek Türk Devleti ile mücadelenin askeri, maddi ve manevi araçlarla yapılacağı; Türk Hükümeti’nin reform yapmayacağı; Türklere tam bir güvensizlik olduğu; Hınçak’ın Avrupa devletlerinin, özellikle de Rusya’nın, kontrolü altında Ermenistan'ın özerklik iddiasını savunduğu; İttihat ve Terakki ile anlaşma yapılmaması; Kongre’de Türkiye'ye karşı faaliyet için yeni illegal komitenin seçimlerinin de yapıldığı.

07.01.1914. “ARTEMOV”.

Bilgilerin özeti:

Geçen yıl sonbahar sonunda Bulgaristan’ın Köstence şehrinde düzenlenen Hınçak Partisi Kongresi’nde kabul edilen kararlar aşağıdadır:

1- Türkiye'de oligarşinin egemen olması nedeniyle, Anayasa’nın başarısız olduğu ve tüm maddelerin sadece 4-5 yıllık geçerliği olduğu; kanunların, egemen olan ulusun haricindeki diğer ulusları ezdiği, egemen ulusun, oligarşi (Jön Türkler) şahsında, Hristiyanları, en başta da bu rejim sayesinde yoksul bırakılan ve göç ettirilen Ermenileri kırmak ve katletmek için tereddüt etmediği göz önünde bulundurularak parti, bu sisteme karşı mücadelede daha özgür faaliyet göstermek üzere illegal örgütlenmeyi artırmakta; mevcut olan legal örgüt ve çeşitli parti kurumları ise, Türk Devletine karşı, daha amacına uygun şekilde mücadele etmek için aşamalı olarak illegal örgütlere dönüştürülmektedir. Türk Devleti ile mücadele askeri, maddi ve manevi araçlarla olmaktadır.

2- Türkiye tarafından, Avrupa devletlerinin ve en başta da Rus İmparatorluğu’nun baskısıyla taahhüt edilen reformların, çeşitli halkların her türlü taleplerinin tam olarak demoralize edilmesi amacıyla yapılan bir hileden başka bir şey olmadığı açıktır. Parti kongresi, Türk Hükümeti’ne tam güvensizliğini beyan etmektedir.

Parti, ulusal egemenliğin gerekliliğini göz önünde bulundurarak, egemen ulusun Türk Ermenileri için reformlar yapmak ve bunları, kültür düzeyi düşük unsurların saldırılarından korumaya yönelik yetenekten mahrum olduğunun kanıtlanmış olması nedeniyle, Avrupa devletlerinin kontrolü altında Ermenistan'ın özerklik iddiasını savunuyor. Yerel parti örgütlerinin, İttihat ve Terakki Partisi ile

herhangi bir anlaşma içine girmesi yasaklanmıştır. Zira bu partinin, Ermeni ulusu için tamamen bir tehlike olduğu kanıtlanmıştır. Bu durum, parti kongresi yerel örgütlerinin, tamamen tükenene kadar

İttihat ve Terakki Partisi’ne karşı güçlü bir mücadele yürütmesini mecbur kılmaktadır.

Kongre, Türkiye'ye karşı başarılı bir mücadelenin verilmesi için, diğer Ermeni partileriyle geçici anlaşmalar yapılmasına izin vermektedir. Kongre bu siyasî ortamın, Ermeni meselesinin çözümü lehine en elverişli ve uygun zaman olduğunu göz önünde bulundurarak, kendi örgütlerinin sadece bu konuda çalışmalarını ve bunun maddi, manevi ve fiziksel çözümüne yardımcı olmalarını mecbur tutmaktadır.

Kongre, Türk İmparatorluğuna daha yakın olduğu göz önünde bulundurularak, merkezin Bulgaristan (Sofya)’a taşınmasına ve parti gazetesinin de orada neşredilmesine karar vermiştir.

Merkez Komitenin bütçesi 20.000 Franktır. Merkez organı redaksiyonu için SABAH-GYULYAN görevlendirildi. Bir yıl içinde genel bir parti toplantısı ve iki yıl içinde gizli bir parti kongresi toplanacak. Rus Hükümeti’ne, yoldaş Sünik’in gözaltından salınması (Kırım’da tutuklanmıştı) için bir dilekçe verilecek ve talepte bulunulacak. Şu anda onun sadece Türkiye ve İran’a karşı çalıştığı tamamen ortaya çıktı. Sünik, “Mşak” gazetesinde “Amiryan” takma adıyla yazılar yazdı ve Ermeni Taşnaklarının, İran’da Rusya'ya karşı faaliyet göstermekle doğru yapmadıklarını ifade etti. O, burada iken, Rusya'ya ve Rus Hükümeti’ne karşı hiçbir ajitasyon yapmamış, Türk Ermenileri lehine para toplamakla uğraşmıştır.

Bundan 1,5-2 yıl önce, bu konu Babov tarafından incelenmiştir. Babov, kendisinin sadece, Türk Ermenilerinin silahlanması için para harcanması koşuluyla destek vereceğini taahhüt etmişti.

Kongre, Şavot’un–Gamayak ARAMYANTS’ın, şantaj yapması ve genel olarak iki taraflı faaliyeti (1907 ya da 1908 yılında Tiflis’te aranıyordu) ve partinin Jön Türklerle ilişkiler konusundaki emirlerine karşı olması nedeniyle, parti üyeliğinden temelli ihraç edilmesine karar verdi.

Jön Türk Hükümeti tarafından müsadere edilen mal varlıklarını uygun şekilde korumaması nedeniyle Türk İmparatorluğu Yönetim Komitesinin eski üyelerinin mahkemeye verilmesine karar verildi.

Kongrede, Türkiye'ye karşı faaliyet için yeni illegal komitenin seçimleri de yapıldı.

Seçilenler: Doktor PENNE, ARTSRUNİ ve EGİKİAN’dır. Bunların hepsi de Türk Ermenileridir.

Jön Türk Hükümeti’ne, taahhüt edilen reformların yapılmasına ilişkin olarak güvensizliğin beyan edilmesine ve Avrupa devletlerine, öncelikle de Rusya'ya yaslanmaya karar verildi.

Türk Ermenileri Parti Komitesine kongrenin kararını bildirmek üzere özel bir komisyon seçildi. Komisyon, o an itibariyle bu komitenin mevcut olmadığını sanıyor.

Taşnaklarla anlaşmalar hakkında, “Mşak” gazetesinin bu yılki 3. sayısında yazı yazıldı. Aynı gazetede (başka bir sayıda) Hınçak Partisi’nin Jön Türklerle bir anlaşmayı reddettiği yazıldı. Taşnakların, kamuoyu baskısından dolayı anlaşmadan vazgeçtiklerine dair bilgiler mevcut.